ศูนย์จิตตปัญญาศึกษา มหาวิทยาลัยมหิดล และมูลนิธิสถาบันวิจัยและพัฒนาชุมชนกรุณา ร่วมขับเคลื่อน “ชุมชนกรุณาหลังกำแพงแห่งแรกในประเทศไทย” ณ เรือนจำกลางขอนแก่น จังหวัดขอนแก่น

     “ชุมชนกรุณา” (Compassionate Community) คือ แนวคิดและรูปแบบการจัดการดูแลผู้คนในชุมชนที่เกื้อกูล โดยเฉพาะ การดูแลผู้ป่วยระยะท้าย (palliative care) ผู้สูงอายุ ผู้ดูแล และครอบครัว ให้ทุกฝ่ายช่วยกันสร้างสังคมที่ “เกื้อกูล เห็นอกเห็นใจ และช่วยเหลือกันอย่างเป็นระบบ”

     หลังจากที่ศูนย์จิตตปัญญาศึกษา มหาวิทยาลัยมหิดล และมูลนิธิสถาบันวิจัยและพัฒนาชุมชนกรุณา ได้ทำงานพัฒนามิติภายในของผู้ต้องขังมาอย่างต่อเนื่อง และขับเคลื่อนการพัฒนาไปสู่กลุ่มเปราะบางในเรือนจำ ได้แก่ ผู้ต้องขังที่เจ็บป่วย แก่ชรา และกลุ่มจิตเวช ภายใต้โครงการ “บอกลาก่อนฟ้าสาง: การวางแผนดูแลล่วงหน้าและการเตรียมตัวตายอย่างสงบในโลกหลังกำแพง”

     ที่ผ่านมามีผู้ต้องขังกลุ่มเปราะบางเข้าร่วมกิจกรรมการวางแผนดูแลล่วงหน้าเพื่อชีวิตที่เบาสบาย แล้วจำนวน 2 รุ่น รุ่นละ 30 คน รวมทั้งอาสาสมัครผู้ต้องขังที่เป็นผู้นำการเปลี่ยนแปลง โดยใช้กระบวนการเรียนรู้ที่มุ่งเน้นให้ผู้ต้องขังเกิดการเปลี่ยนแปลงมิติภายในตนเองอย่างแท้จริง และเข้าใจการวางแผนดูแลล่วงหน้า การดูแลแบบประคับประคอง และการตัดสินใจในระยะท้ายของชีวิต

     โดย อ.ดร.ปฏิพัทธ์ อนุรักษ์ธรรม ผู้ช่วยผู้อำนวยการฝ่ายบริการวิชาการและขับเคลื่อนสังคม หัวหน้าโครงการ ได้วางแผนการดำเนินโครงการ ให้มีการขยายขอบเขตทั้งในเชิงกลุ่มเป้าหมายไปสู่ผู้ต้องขังกลุ่มเปราะบางในเรือนจำ และในเชิงประเด็นการขับเคลื่อนเพื่อดูแลสุขภาพ ความเจ็บป่วย ความตายและการจากลาในเรือนจำ โดยมีอาจารย์วรรณา จารุสมบูรณ์ ประธานมูลนิธิสถาบันวิจัยและพัฒนาชุมชนกรุณา เป็นกระบวนกรหลักในการจัดกิจกรรม ร่วมด้วยคุณฐิติกา นิลเลิศ และได้นำการวางแผนดูแลสุขภาพล่วงหน้าผ่านกระบวนการเรียนรู้ และการทำ “สมุดเบาใจ” ตลอดจนนำแนวคิด “ชุมชนกรุณา” มาสู่การจัดอบรมเพื่อการพัฒนาผู้ต้องขังให้มีศักยภาพภายใน เกิดการเปลี่ยนแปลงตนเอง และสามารถที่จะส่งต่อ สร้างชุมชนแห่งการดูแลซึ่งกันและกันอย่างยั่งยืน

     ทั้งนี้ได้รับความร่วมมือจากภาคีเครือข่าย อาจารย์ นพ.อิทธิพล วงษ์พรหม ภาควิชาเวชศาสตร์ครอบครัว คณะแพทยศาสตร์โรงพยาบาลรามาธิบดี และรศ. ดร. เพ็ญจันทร์ ประดับมุข เชอร์เรอร์ ภาควิชาสังคมและสุขภาพ คณะสังคมศาสตร์และมนุษยศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล เข้าร่วมถ่ายทอดองค์ความรู้ทางด้านสุขภาพ การดูแลประคับประคองและการจัดกระบวนการเรียนรู้เพื่อพัฒนาผู้ต้องขัง

  นอกจากนี้ยังได้ประสานงานกับเครือข่ายโรงพยาบาลศูนย์ขอนแก่น โรงพยาบาลที่ให้การดูแลผู้ต้องขังเรือนจำกลางขอนแก่น ในการส่งมอบแผนแผนดูแลสุขภาพล่วงหน้าที่อยู่ในสมุดเบาใจให้ทางโรงพยาบาลบันทึกเข้าระบบ ขณะเดียวกันคณะทำงานได้รับความอนุเคราะห์จากเรือนจำกลางขอนแก่นร่วมขับเคลื่อนสุขภาวะของผู้ต้องขัง ให้โอกาสผู้ต้องขังที่ร่วมโครงการได้แผนดูแลสุขภาพล่วงหน้าของตนเองและอนุญาตให้เก็บรักษาแผนดูแลสุขภาพล่วงหน้าหรือสมุดเบาใจไว้กับตนเอง เพื่อสื่อสารความต้องการในวาระสุดท้ายของชีวิต

     นอกจากนี้ปัจจุบันได้มีการพัฒนาไปสู่การฝึกอบรมการพัฒนาศักยภาพกระบวนกรเพื่อจัดกิจกรรมวางแผนดูแลสุขภาพล่วงหน้า ในวันที่ 13-14 และ 17-18 พฤศจิกายน 2568 ได้ผู้นำการเปลี่ยนแปลงจำนวน 25 คน ที่เข้าร่วมกิจกรรมและมีแรงบันดาลใจ มีความหวังในการสร้างการเปลี่ยนแปลง และพร้อมถ่ายทอดทักษะการเรียนรู้ไปสู่เพื่อนผู้ต้องขังด้วยกัน และกำลังจะดำเนินการขยายผลไปสู่ผู้ต้องขังอีก 100 คนในเรือนจำ ซึ่งเป็นการจัดการเรียนรู้โดยผู้ต้องขังด้วยกันเอง

     จากการอบรมการพัฒนาศักยภาพกระบวนกรเพื่อจัดกิจกรรมวางแผนดูแลสุขภาพล่วงหน้า จึงนำไปสู่การขับเคลื่อน “ชุมชนกรุณาหลังกำแพงแห่งแรกในประเทศไทย” ณ เรือนจำกลางขอนแก่น จังหวัดขอนแก่น เพื่อให้ผู้ต้องขังที่ยังมีความหวังในชีวิตได้พัฒนาตนเองอย่างแท้จริง พร้อมกลับคืนเป็นคนดีสู่สังคม ขณะเดียวกันยังเป็นการสร้างชุมชนที่เกื้อกูล ภายในโลกหลังกำแพงผ่านแนวคิดชุมชนกรุณา และการวางแผนดูแลล่วงหน้า (Advanced Care Planning) อย่างครอบคลุมและยั่งยืน

    โครงการในครั้งนี้ ดำเนินการภายใต้โครงการพันธกิจเพื่อสังคม (Social Engagement) มหาวิทยาลัยมหิดล และข้อตกลงความร่วมมือทางวิชาการระหว่างศูนย์จิตตปัญญาศึกษา มหาวิทยาลัยมหิดล มูลนิธิ